Bodemvondsten op ’s Heeren Loo

Dit artikel is een aanvulling op het verhaal over Sint Jansdal of ’s Heeren Loo. Het gaat over intrigerende vondsten die in voorgaande eeuwen op het voormalige kloosterterrein zijn gedaan.

Het plaatje hiernaast is wat misleidend. Het is geen bodemvondst en het afgebeelde pandje wordt ook niet meer op ’s Heeren Loo aangetroffen. Het was een theekoepeltje dat over de gracht was gebouwd. Naast de toegangsdeur stonden twee beelden in een voor hen bestemde nis. Vanwege die beelden dachten veel mensen dat dit gebouwtje iets te maken had met het verdwenen klooster. Vermoedelijk is het echter in de 18e eeuw gebouwd door de familie De Meester, over wie straks meer. Toen de stichting hier gevestigd werd, is het koepeltje gebruikt als timmerwerkplaats. In de jaren vijftig had men er geen bestemming meer voor en is het afgebroken, wat natuurlijk erg jammer is. De beelden waren trouwens – wanneer ik goed ben ingelicht – van hout. Ze moeten nog lang op een zolder hebben gelegen, maar lijken inmiddels definitief verdwenen. Of mogen we nog hopen op een toekomstige zoldervondst?

Wel een serieuze vondst

Nadat Nicolaes Wilhem de Meester eind 1735 eigenaar was geworden van het voormalige kloosterterrein, heeft de familie zich veel moeite getroost om het terrein om te vormen tot een landgoed. Bij graafwerk, mogelijk voor het verbreden van de gracht tot een vijver, troffen de arbeiders rond 1740 een kist aan. Deze was gedekt door een gouden kruis en bleek een huisaltaar of retabel te bevatten. Het was gedeeltelijk gemaakt van albast, een gemakkelijk te bewerken zacht soort steen. Het bevat ook sporen van beschildering. Het middenstuk was een voorstelling van het Laatste Avondmaal. Het altaar bleek vrij gaaf te zijn gebleven, terwijl het mogelijk 75 jaar in de grond verborgen had gezeten.

In 1848 publiceerde mr. G.A. de Meester, stadssecretaris van Harderwijk en achterkleinzoon van Nicolaes Wilhem de Meester een artikel over het St. Jansdal. Hij nam daarin ook deze tekening op van het altaar, zoals het onderschrift vermeldt, vervaardigd door een Harderwijkse architect.

Het altaarstuk, zoals afgebeeld in het artikel van mr. G.A. de Meester

Een moderne afbeelding

Het stuk uit ca. 1550 is lange tijd voor belangstellenden te bezichtigen geweest in het poortgebouw. Het was zeer waarschijnlijk door de Johanniters in de grond verborgen om het te behoeden voor vernieling in de roerige tijden van de reformatie. Het altaar is nog steeds in het bezit van de familie De Meester, al is het in bruikleen afgestaan aan het Rijksmuseum. Daar is er na de verbouwing weer plaats voor ingeruimd, wat wel iets zegt over de kwaliteit. Kenners menen dat het afkomstig is uit Mechelen waar dit soort altaren werd vervaardigd. Het bordje in het Rijksmuseum bij dit kunstwerk vermeldt het volgende: ‘Mechelen was in de 16de eeuw het centrum van de albastnijverheid in de Nederlanden. Het zachte albast leende zich goed voor het ‘snijden’ van gedetailleerde reliëfs. Die werden vaak gemonteerd tot huisaltaren met rijk versierde houten lijsten in renaissancestijl. Dit exemplaar is afkomstig uit de commanderij van Sint-Jan in Harderwijk’.
Dit laatste is dan wel weer jammer, want het was echt in Ermelo dat dit werd gevonden.

Foto: Rijksmuseum. Permanente link naar kunstwerk: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.24457

Altaar te koop

De familie De Meester heeft ’s Heeren Loo in 1854 geveild en verkocht aan P.C. baron Nahuijs. Voorafgaand daaraan verscheen er nog een artikel in een krant waarin aandacht werd besteed aan de geschiedenis van het landgoed en de aanwezigheid van het altaar., Mogelijk was het niet te koop of heeft de familie Nahuijs er geen belang bij gehad.

 

Het altaar werd waarschijnlijk meegenomen naar Harderwijk. In 1862 hebben de eigenaren geprobeerd om dit te veilen. Of er geen belangstelling was, is niet bekend maar het stuk is nog steeds eigendom van de De Meesters, dus verkocht is het niet.

Een paar jaar later verscheen in het Jaarboek 1861 van de Koninklijke Academie van Wetenschappen een intrigerend bericht. De heer Haasloop Werner uit Elburg had melding gemaakt van pilaren die zouden zijn gevonden op ’s Heeren Loo. Haasloop Werner was een gepensioneerde officier met grote belangstelling voor ‘oudheidkunde’.

Hij publiceerde regelmatig in landelijke letterkundige bladen over de geschiedenis van deze streek. Over de pilaren is helaas niets meer vernomen.

Andere archeologische vondsten

In de loop van de tijd is er meermalen melding gemaakt van archeologische vondsten op het terrein van ’s Heeren Loo die herinnerden aan de verdwenen commanderij van de Johanniters. In 1934 verscheen dit bericht in De Harderwijker.

Kennelijk was men gestuit op overblijfselen van de kapel van het Sint Jansdal. Hopelijk zijn de gevonden scherven etc. ergens bewaard.

En nog wat

Van tijd tot tijd kwamen later op ’s Heeren Loo nog meer herinneringen aan de kloostertijd aan het licht. Jan van de Pol, vele jaren bewoner van de boerderij op het stichtingsterrein, vertelde mij eens over een oude put die tijdens een verbouwing was aangetroffen bij een muur van paviljoen 8. Dit paviljoen droeg later de passende naam Klooster en stond ongeveer op het midden van het terrein van de commanderij.

Bronnen/Verantw. afbeeldingen

In de jaren zestig is uit de kloostergracht nog een soort steekwapen opgevist. Ik noem het bij gebrek aan wapenkennis maar een rapier, maar het kan zomaar iets anders zijn. Ruud Weenink maakte er destijds voor mij een tekening van die hierboven is afgebeeld. Misschien kan iemand met kennis van zaken mij meer bijzonderheden (rapier?  datering?) hierover melden.