Fertilitas is sinds mensenheugenis de naam van een witgepleisterde woning aan de Oude Njikerkerweg. Voorheen kwam je er gewoon langs, maar sinds die weg een verlengstuk is geworden van de Kolbaanweg is de ‘oude’ Oude Nijkerkerweg een soort ventweg geworden. Daardoor valt de woning niet meer zo in het oog.
Taeke de Vries
Vroeger had het ‘gesticht ‘Veldwijk’ een eigen slagerij en een eigen slager. Die slagerij stond vlak bij de boerderij De Heuvel van boer Bosch, een beetje aan de rand van het terrein. In de tijd dat de toegang van het instellingsterrein nog verboden was, kon je nog wel naar de slager zonder problemen te krijgen met de boswachter. In de jaren vijftig was Jan Wagenmakers slager op Veldwijk; aan het begin van de vorige eeuw was dat Taeke de Vries. Met hem begint dit verhaal over Fertilitas.
Het nog maagdelijke gebied aan de Oude Nijkerkerweg rond 1885. Het rechter plaatje dateert van ca.1910: een hele verandering.
Van heide met dennen naar kwekerij
Ooit was het hier allemaal heide, aan de rand van de buurtschap Veldwijk. Het gebied ten westen van de Oude Nijkerkerweg behoorde tot het grote Horsterveld en een oostelijk deel ervan behoorde weer toe aan de eigenaar van het landgoed Veldwijk. Rond 1900 kocht slager Taeke de Vries hier een perceel grond dat begroeid was met dennen. Kennelijk had hij een plan. Misschien wilde hijzelf weleens wat anders. Misschien had zijn zoon Jan (geboren in 1890) al vroeg aardigheid in tuinwerk en was het zijn bedoeling om hem te helpen in zijn ambities of gewoon om hem aan een bestaan te helpen. Feit is dat op het perceel waarschijnlijk al in 1900 een woning verrees en dat de omliggende grond werd omgezet in een kwekerij. Het geheel kreeg de naam Fertilitas wat vruchtbaarheid betekent. Omdat het voormalige heidegrond betrof, moest er waarschijnlijk heel wat gebeuren voordat de naam passend zou zijn.
Taeke de Vries
De aard van de vijver werd door de maker van de prentbriefkaart niet helemaal goed begrepen. Maar dat is ook niet helemaal onbegrijpelijk.
Achter op het terrein een hoenderpark
Een opvolger en een eendenvijver
Fertilitas werd een breed opgezet bedrijfje. Er was een boomgaard, er werd op kleine schaal aan landbouw gedaan, er werden kippen gehouden en planten gekweekt. Als het een wens van vader Taeke is geweest dat zijn zoon Jan het bedrijf zou voortzetten, dan is die in vervulling gegaan.
Deze prentbriefkaart is uitgegeven door J. de Vries Tzn.
Jan werd tuinman. Uit 1914 dateert een advertentie die is ‘ondertekend’ door J. de Vries Tzn. Deze wist kennelijk ook van aanpakken want twee jaar later berichtte de krant over de ingebruikstelling van een eendenvijver op het terrein van Fertilitas.
Taeke had een dochter Eiske die in 1916 trouwde met Herm Jan Kroeze die te boek staat als boomkweker en als gemeenteambtenaar. Het lijkt erop dat Jan de Vries toch iets anders is gaan doen en dat zijn zwager hem is opgevolgd.
Een nieuwe eigenaar
Kroeze was van veel markten thuis. In 1918 kreeg hij vergunning om op het perceel een slagerij op te richten. Toch bracht deze uitbreiding van activiteiten misschien niet wat hij ervan had verwacht. In 1921 verkocht hij de zaak en vanaf dat moment zien we de familie Foppen enkele jaren als uitbater optreden. Foppen, vanzelfsprekend geboren in Harderwijk, was stoffeerder van beroep en dit was dan wel een vrij grote overstap. Maar in een tijd waarin je een vak vaak in de praktijk leerde, werden dat soort overstappen wel meer gemaakt.
Weer in andere handen
Ook Foppen hield het na enkele jaren voor gezien. Hij bood Fertilitas te koop aan en vertrok naar de Kerklaan. Misschien heeft hij daar zijn oude vak weer opgepakt. De verkoopadvertentie vermeldt een hele lijst aan percelen, maar bij nadere beschouwing gaat het om allemaal vrij kleine stukjes grond. Het geheel was ruim 2 hectare groot en zo was De Vries ook begonnen.
Nog een stukje bewoningsgeschiedenis, zij het incompleet
Nieuwe eigenaar werd L. van Nijhuis die op Fertilitas een brandstoffen- en kunstmesthandel begon. Maar getuige de advertenties waarin hij immenkasten en boerenkoolplanten te koop aanbod, had hij daarnaast toch ook een heel breed spectrum aan activiteiten geërfd van zijn voorgangers. Van Nijhuis heeft het er veel langer volgehouden dan zijn voorgangers. In 1938 treffen we hem nog aan het adresboek. Het kan zijn dat er inmiddels een huis was bijgebouwd want op het oude adres (C11 nu 59) woont dan Jacob Ruiter. Mogelijk was Van Nijhuis opgeschoven naar een nieuwe woning. Jacob had een zuster Jannetje die getrouwd was met Jan Bosch.
In 1955 woonde van Nijhuis nog op nummer 61 en bewoonde het gezin van Jan Bosch junior nummer 59. Zijn moeder, de weduwe Bosch-Ruiter, was inwonend. Jan was een broer van Eibert Bosch die lange tijd de boerderij De Heuvel er tegenover bewoonde. Jan genoot enige bekendheid als meteropnemer van de P.G.E.M. Ik vrees dat beide begrippen inmiddels aan veertigminners moeten worden uitgelegd.
