
Wanneer u in het oude centrum van Harderwijk verzeild raakt in de buurt van de Hoogstraat en de Grote Poortstraat, komt u misschien ook de langs de Grolsteeg. Er is een tijd geweest waarin deze de Gloriesteeg werd genoemd. Dat zal wel veroorzaakt zijn doordat de oorspronkelijke naam niet meer begrepen werd. In 1516 was er sprake van de Jan Grollesteegh en iemand met kennis van het verleden zal de naam “Grol” wel weer in ere hersteld hebben.
In oude beschrijvingen van Harderwijk werd meestal aandacht besteed aan belangrijke families die daar woonden. Ernest Brinck noemt in zijn beschrijving van 1648 de familie Grol en baseert zich daarbij op het Theatrum Urbium van George Braun (1598). Onder het kopje “Dappere burgers” herinnert hij aan Warner van Grol, schout van Harderwijk en slotvoogd van Hoevelaken. Hij was een beroemd krijgsman in de Gelderse en Bourgondische oorlogen tijdens ’t leven van de laatste hertog Karel. Jan van Grol was eveneens schout van Harderwijk. Hij bezat een schuur in het naar hem genoemde steegje.
.

Wat moeten wij met dit stukje Harderwijkse geschiedenis?
Wanneer je je verdiept in de geschiedenis van Ermelose boerderijen gaat al snel opvallen dat die vaak is verweven met die van invloedrijke Harderwijkse families. En dat blijkt ook weer in dit verhaaltje. Zoals Harderwijk over een Grolsteeg beschikt, hadden wij in Ermelo een boerderij Grols Erf. Het is zeker dat beide namen herinneren aan dezelfde familie. De boerderij Grols Erf vinden we in Horst.
Wanneer we na het passeren van ’t Vosje de Horsterweg nog enkele tientallen meters volgen en dan het fietspad rechtdoor nemen, dan komen we over het voormalige erf van deze oeroude boerderij. Het paadje waarover het fietspad is aangelegd (vanouds het Grolserfwegje) verbond het erf vroeger met de weg Nijkerk-Harderwijk. In noordelijke richting ligt nog steeds de hoofdtoegang die uitkomt op de Buitenbrinkweg en een vervolg krijgt als Horsterengweg. Met het verdwijnen van de oude boerderij is ook de vermelding van de naam op de Topografische Kaart verdwenen. Ruim 160 jaar was de naam op elke nieuwe versie weer te vinden. Tot 2016 …….
Grolse Erf op de Topografische Kaart van omstreeks 1850 (Bron: Het Kadaster)

De familie Vliek
De boerderij was sinds mensenheugenis het eigendom van de familie Vliek. In 1910 woonde Jacob (Jauk) Vliek er met zijn vrouw Geertje van de Pol en 6 kinderen en een meid. Voor beiden was dit het tweede huwelijk. Voordien was Geertje gehuwd met Rikkert de broer van Jauk. Beide broers kwamen op betrekkelijk jonge leeftijd te overlijden aan een nu vrij onschuldige ziekte.

De oude boerderij in 1994 op een helaas niet erg scherpe eigen foto
Grols Erf was een van de grotere boerderijen in Horst. Jauk Vliek bezat 2 paarden, wat een uitzondering was. In een bijgebouw bij de boerderij woonde Willem Endendijk met zijn vrouw Gijsbertje van Loo en 3 kinderen.
Landschap
Wanneer we nu in deze omgeving rondkijken, zien we voornamelijk weiland. Vroeger was dat anders. Oudere Ermeloërs weten nog dat het hier vroeger bos was. Een blik op oude topografische kaarten bevestigt dit. Het bosgebied lijkt aan te sluiten bij dat van ’s Heeren Loo. In feite lag Grols Erf in het gebied tussen Zeeweg en Buitenbrinkweg dat opgebouwd is uit slagen, regelmatige stroken land. (Daarin ook de Slagsteeg) Dat wijst op een ontginning volgens een bepaald plan. De boerderij ligt enigszins aan de rand ervan, waardoor het slagenlandschap daar niet zo duidelijk is.
Met een beetje fantasie zie je het landschap van 110 of 200 jaar voor je. Stukjes weiland en bouwland, omringd door hakhout. Percelen dennenbos en tussen dit alles allerlei voetpaadjes. De buurt kende de percelen onder namen als de Waterkamp, de Raapkamp en het Achterste bosch. In de buurt van de Zeeweg begon het Horsterveld. De term veld staat voor heide of anderszins niet in cultuur gebracht terrein. Woeste grond zoals we vroeger op school leerden.

Het landschap en grondgebruik rond de boerderij in 1832
In de onmiddellijke nabijheid van Grols Erf ontsprong het Schaapsdijksbeekje. De oude boerderij stond, zoals men dat uitdrukt, in een gat. Van dit alles is niet veel meer terug te vinden. Het landschap werd deze eeuw vlak gemaakt en percelen werden vergroot.
Een hoge ouderdom
De vorm van de naam (Grols Erf of Erve) wijst op een hoge ouderdom. Dit moet ook wel, want anders zou de veronderstelling van een verband met de al eeuwen verdwenen Harderwijkse familie Grol geen houtsnijden. We volgen nu de eigendomsgeschiedenis terug in de tijd.
In 1883 werd het bezit van Mevrouw douairière Baronesse Nahuijs geveild. Het ging om “aanzienlijke rentegevende eigendommen”. Dat was niet overdreven. Verkocht werden ongeveer 700 hectare, waarvan het landgoed ’s Heeren Loo met omliggende boerenerven het grootste deel uitmaakte. De familie Vliek bleek wel gecharmeerd van Grols Erf. Rikkert en Jacob Vliek kochten ieder een deel. Bovendien kocht Rikkert ook nog de aangrenzende arbeiderswoning Het Boschhuisje. Deze lag aan de Rodeschuurderwegje tussen Zeeweg en Slagsteeg. Toen ik de eerste versie van dit verhaal schreef had de familie Vliek het erf dus al 115 jaar heeft in bezit.

Douairière Baronesse F.M. Nahuijs-Hodgson


Het door het echtpaar Nahuijs gebouwde landhuis ’s Heeren Loo
Vroegere eigenaren
We zagen dat Grols Erf voor 1883 bij het landgoed ’s Heeren Loo behoorde. Dat was echter niet vanouds zo geweest. Baron P.C. Nahuijs kocht het landgoed ’s Heeren Loo van de familie De Meester. Hij kende de omgeving want al rond 1832 verwierf hij Grols Erf uit de nalatenschap van Heribert van Westervelt. De familie Van Westervelt zijn we in deze reeks artikelen al eerder tegengekomen. Zij bezat grote delen van de Noordwest-Veluwe, o.a. De Essenburg en Leuvenum. De familie Sandberg is daaruit ook voortgekomen.
Heribert erfde Grols Erf in 1798 van zijn moeder Aleida Johanna die gehuwd was geweest met haar achterneef Willem Jan van Westervelt. De naam Van Westervelt komen we ook tegen in een tijnsregister waarin een hele rij vorige eigenaars wordt genoemd. Niet alle bezitters zijn in dit lijstje vermeld.

Fragment Tijnsboek. De eigenaren zijn tot 1705 zijn vermeld. De oudst bekende staat onderaan.
Grols Erf op een 400 jaar oude kaart
Op de kaart die de landmeter van Gelre Nicolaes van Geelkercken rond 1633 maakte van de landerijen van het St. Jansdal vinden nog net in een hoekje de naam Harbert Grol. Dit vrij precies op de plek van Grols Erf.
Verder zoeken in de archieven zou aan het licht kunnen brengen hoe Grols Erf van de familie Grol overging in handen van de familie Van Holthe en vervolgens in die van de familie Van Westervelt. Gerrit van Holthe, wiens weduwe hierboven wellicht werd bedoeld, trouwde met Johanna Keyser. Zijn schoonmoeder was Geertruid van Groll. De familie Van Holthe is verwant met de familie Van Westervelt. Er kan dus eventueel sprake zijn van vererving.
Wanneer kwam nu de familie Grol aan het al zo lang naar hen genoemde erf. Dit is wel bekend, althans ongeveer. In het Oud Rechterlijk Archief van Harderwijk is een akte te vinden met de volgende inhoud:
“1521 juli 8
De schepenen wijzen voor recht dat Jutte Grollen alle schulden half betalen zal en dat het erfje achter der Heren Loe, dat aangekocht is dewijl Jan Groll en Jutte Grollen in echte tezamen zaten, dat Jutte daartoe voor de helft gerechtigd is.”

Ca. 1632. Links onderaan staat verticaal te lezen: Herbert Grol. Het wegje naar de linkerrand van de kaart is de Buitenbrinkweg. Rechts bovenaan de poort en de gracht van het St. Jansdal.
Bron: Gelders Archief inv.nr. 11-0001
Verder onderzoek nodig.
Zoals bij andere boerenerven rustten er in het verleden financiële verplichtingen op de boerderij die licht zouden kunnen werpen op de ontstaansgeschiedenis. Bekend is dat de heren van St. Jansdal tijns ontvingen en ook de heer van Staverden had in 1832 nog recht op “een thins van vijftig cents” per jaar. Dat laatste wijst op een relatie met het Kapittel van St. Marie te Utrecht, dat veel bezittingen had in dit deel van de Veluwe. De hof Selhorst in Harderwijk behoorde daartoe en fungeerde als een soort van administratief filiaal voor deze streek.