Johannes Timotheüs de Lange. Werken zolang het dag was.

In 2022 was het 160 jaar geleden dat Johannes Timotheüs de Lange in Vlissingen werd geboren. Ook was het 90 jaar geleden dat hij in Ermelo overleed. Geen wonder dat hij zo goed als vergeten is. Toch is er alle aanleiding om deze man alsnog eens in de schijnwerpers te zetten, iets waartegen hij tijdens zijn leven waarschijnlijk bezwaar zou hebben gemaakt.

In dit artikel komt maar een klein deel van de maatschappelijke activiteiten van de heer De Lange naar voren. Misschien dat de lezer na kennisneming hiervan het met mij eens is dat deze man, klein van formaat, maar groot in werkkracht en daden, vereeuwiging door middel van een straatnaam zou verdienen.

Meneer De Lange

Jeugdportret

Mijn vader (daar heb je hem weer met zijn vader, zal menige lezer onderhand denken) heeft nog onder hem gewerkt en sprak altijd over ‘meneer De Lange’. Aanspreektitel en intonatie verrieden respect. Het is grappig dat in een krantentekstje waarin ik de hand van wijlen Hendrik Jan van Beek meen te herkennen, diezelfde aanduiding werd gebruikt.

‘H.J.’ heeft jaren na het overlijden van De Lange op het kantoor van ’s Heeren Loo gewerkt en mogelijk werd daar toen nog zo over hem gesproken.

De Lange werd dus geboren in Vlissingen en trouwde in 1891 met Clara Gesina Guillaume die eveneens uit die stad afkomstig was en die hij al van jongs af aan kende. Het paar ging in Rotterdam wonen waar Joh. T. bij een notariskantoor ging werken. Hij kreeg daar van lieverlee daar een steeds belangrijkere positie op de administratie.

Gereformeerde jongelingsverenigingen

In 1888 werd De Nederlandschen Bond van Jongelingsvereenigingen op Gereformeerden Grondslag opgericht.

Een jaar later al werd Joh. T. de Lange, zoals hij overal wordt aangeduid, al secretaris-penningmeester van die bond. Tot aan zijn overlijden bleef hij als secretaris eraan verbonden. We moeten daar niet te licht over denken. Het was een grote organisatie met afdelingen in de meeste provincies (in 1898 al 281 verenigingen met 5400 leden). Bij het 40-jarig bestaan van de bond verscheen een kloek gedenkboek van bijna 400 pagina’s A4 formaat, gedrukt op zwaar kwaliteitspapier in een prachtige kaft. Dat boek geeft iets weer van het gewicht van de bond in de grote gereformeerde wereld van die dagen. Opvallend is dat in het register Joh. T. de Lange veruit de meeste vermeldingen heeft en talrijk zijn de vermeldingen Ermelo in de tekst, te danken aan het feit dat hij hier een aantal jaren woonde.

’s Heeren Loo

De Lange werkte dus in Rotterdam op een notariskantoor. In oktober 1894 trad hij toe tot het bestuur van de nog jonge Vereeniging tot Opvoeding en Verpleging van Idioten en Achterlijke kinderen. Deze vereniging had in 1891 op landgoed ’s Heeren Loo haar eerste inrichting geopend. Er was een grote behoefte aan een penningmeester. De zittende functionaris Van Aken was in 1892 overleden. Directeur Kortlang had daarna het penningmeesterschap waargenomen, maar was op zijn beurt ook ziek geworden. De Lange stemde erin toe deze functie binnen het bestuur op zich te nemen. In 1896 trad hij vanwege de uitbreiding van de werkzaamheden ook in dienst van de inrichting als administrateur.

Het administratief personeel van ’s Heeren Loo-Lozenoord in 1931.

Zittend v.l.n.r.: H. Zoet, Joh. T. de Lange, J.G. Pieper, G.F. Torn en R. Koopsen.

Staand v.l.n.r.: R. van Reenen, E.J. Wynia, W. van der Molen, H. Alkema, A. Hollander, A. Walinga en L.A. van Dijk

Dat maakte een verhuizing naar Ermelo noodzakelijk. Het was duidelijk meer uit plichtsbesef en het gevoel dat deze taak hem was opgelegd dan uit ambitie in deze richting. Eigenlijk tegen zijn zin (vanwege functiescheiding) bleef hij op aandringen van die kant ook aan als penningmeester van het bestuur. Bijna 40 jaar bleef hij in verschillende functies aan het bestuur verbonden.

Naar Ermelo

Bij de verhuizing naar Ermelo was voor het echtpaar De Lange niet dadelijk geschikte huisvesting beschikbaar. Het feit dat het huwelijk kinderloos was gebleven vergemakkelijkte het vinden van tijdelijke huisvesting, mogelijk inwoning. De bevolkingsboekhouding is over die jaren moeilijk te doorgronden maar het meest waarschijnlijk is het dat zij tijdelijk hebben ingewoond in Korper Seba, de villa tegenover Restaurant Peacocks. Daarna zijn zij mogelijk nog aan de Dokter van Dalelaan inwonend geweest bij de familie Westeneng.

Het echtpaar De lange woonde enkele jaren in het eerste huis links.

Uiteindelijk zijn zij als vaste huurders gaan wonen in een huis dat gebouwd was door de timmermansbaas van Veldwijk, Cornelis Almekinders. Dat was het latere pand van Boekhandel Loot, anno 2022 tegenover de Aldimarkt. In 1899 moet hij deze woning van Almekinders hebben gekocht. Ook kocht hij in dat jaar het huis op de hoek van de Dr. Holtropstraat (vh. Telgterweg) van de slager Brants. Tussen die twee panden was nog niets gebouwd.

In hun nieuwe huis, een woning annex winkel, heeft De Lange vanaf dat moment een boekhandel gedreven. Aanleiding was misschien dat hij ook de boekhandel van de Jongelingsbond beheerde. De winkel werd misschien al door hem, en anders door zijn opvolger, De Ermelosche Boekhandel genoemd. De naam staat op een foto op de etalageruit te lezen. In de praktijk deed mevrouw De Lange het werk voor de bondsboekhandel. Zij verzond ook het Jongelingsblad, schreef de adresstroken etc., een enorm werk dat ook veel overlast gaf in hun woning.

Meer over de Ermelosche Boekhandel

Een Ermelose jongelingsvereniging

In 1899 was De Lange betrokken bij de oprichting van de Gereformeerde Jongelingsvereniging ‘Timotheüs’ in Ermelo. Gezien zijn binding met de bond en met de Ermelose gereformeerde kerk was dat natuurlijk logisch maar wanneer je er alle functies en werkzaamheden bij betrekt die op zijn bordje lagen is het toch een wonder dat hij hiervoor tijd vrijmaakte. De naam Timotheüs was geen eerbetoon aan De Lange, althans niet op papier. Het was de meest gebruikte naam voor dit soort verenigingen in gereformeerde kring.

Notulen oprichtingsvergadering 

Straatverlichting

Vanaf het moment dat hij in 1907 zitting kreeg in de Ermelose gemeenteraad heeft De Lange zich erg ingespannen voor een betere straatverlichting door het tot stand brengen van een gasfabriek. Eind februari 1908 dienden 107 ingezetenen van Ermelo bij het gemeentebestuur een verzoekschrift in om een gemeentegasfabriek op te richten. In april benoemde de raad een commissie met opdracht hierover een advies uit te brengen, waarvan ook de heer De Lange deel uitmaakte.

Wie de gedrukte stukken doorneemt die naar aanleiding van deze kwestie zijn geproduceerd, moet wel onder de indruk raken van de rapportages en adviezen die de raadscommissie heeft uitgebracht. De leden hadden zich erg goed verdiept in de verschillende mogelijkheden en de daarmee gepaard gaande kosten. Uiteindelijk werd het trouwens een elektriciteitscentrale die in 1912 werd geopend en met die uitkomst kon men in Ermelo waarschijnlijk goed leven.

Naar Amersfoort en terug

In 1917 verplaatste ’s Heeren Loo de hoofdadministratie naar het bureau van de vereniging in Amersfoort. Het echtpaar De lange verhuisde toen naar die stad. In 1927 keerden zij terug naar Ermelo. De Lange werd weer administrateur, nu van ’s Heeren Loo-Lozenoord. Zij gingen wonen op het adres Fokko Kortlanglaan 38, naast de kerk, een bedrijfswoning en nu in gebruik bij de geestelijke verzorging.

Rechtboven de nog kale Huygenslaan in 1920 en rechtsonder de woning van de familie De Lange aan de Huygenslaan in de tegenwoordige staat.

De laatste jaren

De heer De Lange neemt rust.

Begin 1930 werd het Christelijk Volksbelang geopend, een gebouw uitgaande van de gelijknamige vereniging, dat als vergaderlokaliteit kon worden gebruikt maar ook een zaal bevatte voor feesten en partijen. Al snel werd De Lange voorzitter van de vereniging. Dit kon er nog wel bij naast zijn talrijke bestuursfuncties.
Per 1 mei 1932 ging meneer De Lange met pensioen. Het echtpaar verhuisde naar de Lage Riet, een nog niet met een straatnaam en huisnummer aangeduid plek in de ontwikkeling zijnde wijk ‘De Riet’. Lang heeft de harder werker niet van zijn pensioen kunnen genieten. In oktober moest hij een zware operatie ondergaan. Hoewel deze aanvankelijk leek te zijn geslaagd, verslechterde zijn toestand al snel. Een  noodzakelijk geworden tweede operatie heeft hij niet meer kunnen ondergaan. Hij overleed op 3 november 1932 in het ziekenhuis.

De overlijdensadvertentie die zijn vrouw plaatste bevatte onder meer de volgende zin: ‘Hij werkte zoolang het dag was ‘. Het komt mij voor dat het ook vaak langer zal zijn geweest.

Mevrouw De Lange-Guillaume

Clara Gezina de Lange-Guillaume, de echtgenote van Joh. T, trad niet graag op de voorgrond. De samensteller van het gedenkboek van de jongelingsverenigingen was in 1928 bezorgd dat hij geen foto van haar zou kunnen bemachtigen. Van alle voor de bond belangrijke mensen stonden wel portretten in het boek. Het is hem ook niet gelukt, al staat zij wel op een groepsfoto. Maar mooi is dat aan haar rol wel de nodige aandacht is besteed. Mevrouw De Lange overleed in 1947, op 77-jarige leeftijd.

Er is toch nog een foto van mevrouw De Lange opgedoken, dankzij ver familielid Arend Smilde.
De vele activiteiten van mevrouw De Lange betekenden voor haar mogelijk een zinvolle dagbesteding in het stille Ermelo. Het echtpaar De Lange had geen kinderen. Misschien had daardoor het nichtje op onderstaande foto een bijzonder plaatsje in hun hart.

De foto hiernaast toont het echtpaar De Lange met nichtje Marie in de tuin op de splitsing van de Stationsstraat en de dr. Holtropstraat. De foto moet in 1902 zijn gemaakt. 

 

Rechts op de achtergrond het pand waarin later de familie Griffioen een winkel had. 

 

Hieronder een erg bewerkt fragment waarop de nog geheel onbebouwde Stationsstraat wat beter te zien is, met in de verte de molen.

Nog enige familie

Lang nadat deze foto was gemaakt is het nichtje teruggekeerd naar Ermelo als Maria Francesca van der Stelt- Guillaume. Zij was gehuwd met Teunis of Theo of van der Stelt, technisch opzichter van Groot-Emaus. De komst van Van der Stelt naar Ermelo zal niet helemaal aan toeval te danken zijn geweest. Het echtpaar heeft vele decennia aan de Azalealaan gewoond, in het huis met de naam ‘Licht en schaduw’.

 

Ook heeft er aan het einde van de 19e eeuw nog een broer van mevrouw De Lange in Ermelo gewoond, François Guillaume. Hij opende een zaak in drogerijen, vernissen en behangselpapieren. Heel lang heeft dit geduurd. Waarschijnlijk was zijn zaak ondergebracht bij die van zijn zwager De Lange.

Bronnen/Verantwoording afbeeldingen